Yuval Noah Harari: Μαθήματα από μια χρονιά Covid

Η σχέση των παθογόνων με τον άνθρωπο συνεχίζεται για δισεκατομμύρια χρόνια και θα συνεχιστεί. Σήμερα όμως έχουμε τις απαραίτητες γνώσεις και τα εργαλεία για να αποτρέψουμε τη διάδοση ενός νέου παθογόνου

Ο Yuval Noah Harari γράφει για επιστημονική επιτυχία και την πολιτική αποτυχία έναντι της πανδημίας Covid-19

Πώς μπορούμε να συνοψίσουμε τη χρονιά του Covid και να τη θέσουμε σε μια ευρεία ιστορική προοπτική; Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι ο τρομερός κορωνοϊός έδειξε στην ανθρωπότητα την αδυναμία της μπροστά στη φύση. Στην πραγματικότητα, το 2020 έδειξε ότι η ανθρωπότητα είναι κάθε άλλο παρά ανίσχυρη. Οι επιδημίες δεν είναι πλέον ανεξέλεγκτες δυνάμεις της φύσεως. Η επιστήμη τις έχει μετατρέψει σε διαχειρίσιμες προκλήσεις. Γιατί λοιπόν συνέβησαν τόσοι θάνατοι και τόσες ταλαιπωρίες; Λόγω των κακών πολιτικών αποφάσεων.

Σε προηγούμενες εποχές, όταν οι άνθρωποι αντιμετώπιζαν μια μάστιγα, όπως ο Μαύρος Θάνατος, δεν είχαν ιδέα τι την είχε προκαλέσει ή πώς θα μπορούσαν να τη σταματήσουν. Όταν ξέσπασε η γρίπη του 1918, οι καλύτεροι επιστήμονες στον κόσμο δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα για τον εντοπισμό του θανατηφόρου ιού, πολλά από τα μέτρα που υιοθετήθηκαν ήταν άχρηστα και οι προσπάθειες για τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού εμβολίου αποδείχτηκαν άκαρπες.

Η κατάσταση ήταν πολύ διαφορετική με την πανδημία Covid-19. Τα πρώτα σήματα συναγερμού για μια πιθανή καινούργια επιδημία άρχισαν να ακούγονται στα τέλη Δεκεμβρίου 2019. Μέχρι τις 10 Ιανουαρίου 2020, οι επιστήμονες όχι μόνο είχαν απομονώσει τον υπεύθυνο ιό, αλλά επίσης «αλληλούχησαν» το γονιδίωμά του στο εργαστήριο και δημοσίευσαν τις πληροφορίες στο διαδίκτυο. Μέσα σε λίγους ακόμη μήνες κατέστη σαφές ποια μέτρα θα μπορούσαν να επιβραδύνουν και να διαρρήξουν τις αλυσίδες τις λοίμωξης. Μέσα σε λιγότερο από ένα χρόνο πολλά αποτελεσματικά εμβόλια άρχισαν να παρασκευάζονται μαζικά. Στον πόλεμο μεταξύ ανθρώπων και παθογόνων, οι άνθρωποι δεν ήταν ποτέ άλλοτε τόσο ισχυροί.

Παράλληλα με τα πρωτοφανή επιτεύγματα της βιοτεχνολογίας, η χρονιά Covid υπογράμμισε τη δύναμη της πληροφορικής. Σε προηγούμενες εποχές η ανθρωπότητα σπανίως μπορούσε να σταματήσει τις επιδημίες, μεταξύ άλλων επειδή οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να παρακολουθούν τις αλυσίδες της μόλυνσης σε πραγματικό χρόνο και επειδή το οικονομικό κόστος των εκτεταμένων λοκντάουν ήταν απαγορευτικό.

Το 1918 μπορούσαμε να θέσουμε σε καραντίνα άτομα που ασθένησαν από την τρομερή γρίπη, αλλά δεν μπορούσαμε να εντοπίσουμε τις κινήσεις των προ-συμπτωματικών ή ασυμπτωματικών φορέων. Κι αν ολόκληρος ο πληθυσμός μιας χώρας έμενε στο σπίτι για αρκετές εβδομάδες, το αποτέλεσμα θα ήταν οικονομική καταστροφή, κοινωνική καταστροφή και μαζική πείνα.

Σχετικό Άρθρο

Αντιθέτως, το 2020 η ψηφιακή τεχνολογία διευκόλυνε πολύ την παρακολούθηση και τον εντοπισμό των φορέων της νόσου, πράγμα που σημαίνει ότι η καραντίνα μπορούσε να είναι επιλεκτική και αποδοτική. Το ακόμα σημαντικότερο είναι ότι το Διαδίκτυο έκανε βιώσιμα τα λοκντάουν, στις ανεπτυγμένες χώρες τουλάχιστον. Ενώ σε ορισμένα μέρη του αναπτυσσόμενου κόσμου η ανθρώπινη εμπειρία θυμίζει ακόμη παλιές μάστιγες, στο μεγαλύτερο κομμάτι του ανεπτυγμένου κόσμου η ψηφιακή επανάσταση άλλαξε τα πάντα.

Σκεφτείτε τη γεωργία. Για χιλιάδες χρόνια η παραγωγή τροφίμων βασιζόταν στην ανθρώπινη εργασία και περίπου το 90% των ανθρώπων εργάζονταν στη γη. Σήμερα στις ανεπτυγμένες χώρες αυτό δεν συμβαίνει πλέον. Στις ΗΠΑ, μόνο περίπου το 1,5% των ανθρώπων εργάζονται σε αγροκτήματα: αυτό αρκεί όχι μόνο για να ταΐσει τους πάντες αλλά και για να καταστήσει τις ΗΠΑ κορυφαίο εξαγωγέα τροφίμων. Σχεδόν όλη την αγροτική εργασία πραγματοποιούν μηχανήματα τα οποία δεν αρρωσταίνουν ποτέ.

Συνεπώς, τα λοκντάουν έχουν μικρό αντίκτυπο στη γεωργία. Φανταστείτε ένα σιταροχώραφο στο αποκορύφωμα της επιδημίας της πανούκλας στον Μεσαίωνα: αν οι αγρότες έπρεπε να μείνουν στο σπίτι κατά τη συγκομιδή, θα πεινούσαν· αν οι αγρότες πήγαιναν για τον θερισμό, θα μόλυναν ο ένας τον άλλον. Τώρα φανταστείτε το ίδιο χωράφι το 2020. Ένας συνδυασμός καθοδηγούμενος από GPS μπορεί να μαζέψει τη σοδειά με πολύ μεγαλύτερη απόδοση ― και με μηδενική πιθανότητα μόλυνσης. Η επιδημία Covid-19 δεν είχε σημαντική επίδραση στην παγκόσμια παραγωγή βασικών καλλιεργειών όπως το σιτάρι, ο αραβόσιτος και το ρύζι.

Για να τραφούμε δεν αρκεί η συγκομιδή των σιτηρών: πρέπει επίσης να μεταφερθούν, μερικές φορές σε απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων. Κάποτε, το εμπόριο ήταν ένας από τους κύριους παράγοντες μόλυνσης και επέκτασης των επιδημιών: θανατηφόρα παθογόνα κυκλοφορούσαν σε όλο τον κόσμο με εμπορικά πλοία και καραβάνια μεγάλων αποστάσεων. Για παράδειγμα, η πανούκλα του 14ου αιώνα έφτασε από την ανατολική Ασία στη Μέση Ανατολή μέσω  του Δρόμου του Μεταξιού, ενώ εμπορικά πλοία των Γενοβέζων τη μετέφεραν στην Ευρώπη. Το εμπόριο αποτελούσε μια τόσο θανατηφόρα απειλή, διότι ακόμη και μικρά πλοία χρειάζονταν πολλούς ανθρώπους για να λειτουργήσουν. Τα πλοία και τα πανδοχεία ήταν εστίες ασθένειας.

Στην εποχή μας το παγκόσμιο εμπόριο μπορεί να να λειτουργεί λίγο πολύ ομαλά, επειδή εμπλέκονται σ’ αυτό πολύ λιγότεροι άνθρωποι: τα σημερινά κοντέινερ είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοματοποιημένα και μεταφέρουν τεράστιες ποσότητες εμπορευμάτων χωρίς ανθρώπινα χέρια. Τη δουλειά που κάποτε έκαναν 16.000 ναυτικοί, σήμερα την κάνουν μονάχα 22.

Πράγματι, τα κρουαζιερόπλοια και τα αεροπλάνα ευνόησαν την εξάπλωση του ιού. Αλλά ο τουρισμός και τα ταξίδια δεν είναι απαραίτητα για το εμπόριο. Οι τουρίστες μπορούν να μείνουν στο σπίτι και οι επιχειρηματίες μπορούν να κάνουν τηλεδιασκέψεις, ενώ τα αυτοματοποιημένα πλοία και τα εμπορικά τρένα διατηρούν την παγκόσμια οικονομία σε κίνηση.

Ενώ ο διεθνής τουρισμός έπεσε κατακόρυφα το 2020, ο όγκος του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου μειώθηκε μόνο κατά 4%.

Ο αυτοματισμός και η ψηφιοποίηση είχαν ακόμη μεγαλύτερη επίδραση στις υπηρεσίες. Το 1918, ήταν αδιανόητο ότι γραφεία, σχολεία, δικαστήρια ή εκκλησίες θα μπορούσαν να λειτουργούν επί καραντίνας. Σήμερα αν και το διαδίκτυο έχει πολλά μειονεκτήματα,  πολλοί από εμάς κατοικούμε σε δύο κόσμους, τον φυσικό και τον εικονικό ― κι όταν ο κοροναϊός έπληξε τον φυσικό κόσμο, μετατοπίσαμε μεγάλο μέρος της ζωής μας στον εικονικό κόσμο.

Βεβαίως, οι άνθρωποι εξακολουθούν να είναι φυσικά όντα, και δεν μπορούν να ψηφιοποιηθούν όλα. Η χρονιά Covid υπογράμμισε τον κρίσιμο ρόλο που παίζουν στη διατήρηση του ανθρώπινου πολιτισμού πολλά χαμηλά αμειβόμενα επαγγέλματα: νοσοκόμες, εργαζόμενοι στην αποχέτευση, οδηγοί φορτηγών, ταμίες, κούριερ.

Το 2020, οι λεγόμενοι ντελιβεράδες ήταν το λεπτό κόκκινο νήμα γ που συγκρατούσε τον πολιτισμό μας. Αλλά το Διαδίκτυο έχει πολύ μεγάλη αντοχή: δεν είναι σαν μια φυσική γέφυρα που αν υπερφορτιστεί ίσως καταρρεύσει.

Κίνδυνοι υπάρχουν: η τεχνολογία της πληροφορίας μάς έκανε πιο ανθεκτικούς έναντι των οργανικών ιών, αλλά μας έκανε επίσης πολύ πιο ευάλωτους σε κακόβουλα προγράμματα και στον κυβερνοπόλεμο. Άρα, η ψηφιακή μας υποδομή μπορεί να καταρρεύσει σαν γέφυρα. Και τότε θα δυσκολευτούμε πολύ να περάσουμε από το email στο snail-mail.

Η χρονιά Covid αποκάλυψε έναν ακόμη περιορισμό της επιστημονικής και τεχνολογικής μας δύναμης. Η επιστήμη δεν μπορεί να αντικαταστήσει την πολιτική. Όταν αποφασίζουμε για την πολιτική, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη πολλά συμφέροντα και αξίες, και επειδή δεν υπάρχει επιστημονικός τρόπος για να προσδιορίσουμε ποια ενδιαφέροντα και αξίες είναι πιο καίρια, δεν υπάρχει επιστημονικός τρόπος να αποφασίσουμε τι πρέπει να κάνουμε.

Για παράδειγμα, όταν αποφασίζουμε αν θα επιβληθεί λοκντάουν, δεν αρκεί να αναρωτηθούμε πόσοι άνθρωποι θα αρρωστήσουν αν δεν το κάνουμε· πρέπει επίσης να αναρωτηθούμε πόσα άτομα θα πάθουν κατάθλιψη, θα υποφέρουν από κακή διατροφή, θα χάσουν το σχολείο ή τη δουλειά τους· πόσοι θα υποστούν ενδοοικογενειακή βία και τα λοιπά. Ακόμα κι αν όλα τα δεδομένα μας είναι ακριβή και αξιόπιστα, πρέπει συνυπολογίζουμε μια σειρά από παραμέτρους. Πρόκειται για πολιτικό, όχι για επιστημονικό έργο.

Πηγή : www.athensvoice.gr